Ziemniak (Solanum tuberosum L.) jest jednoroczną rośliną należącą do rodziny psiankowatych (Solanaceae). Jadalną część ziemniaka stanowi bulwa tworząca się na końcach podziemnych pędów. Ślady upraw ziemniaków w Ameryce Południowej, a szczególnie w Peru, Chile i Boliwii sięgają – według różnych źródeł – od 4 do 6 tysięcy lat p.n.e., podczas gdy do Europy sprowadzono je dopiero w drugiej połowie XVI wieku. Ziemniaki nie od razu trafiły jednak na nasze talerze. Początkowo podziwiano je jedynie w ogrodach botanicznych, w późniejszych czasach doceniono ich właściwości lecznicze. Kwiaty ziemniaka stanowiły dekorację i naturalną biżuterię zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Po ponad dwustu latach od sprowadzenia ziemniaka do Europy poznano jego walory kulinarne, choć na początku można było się o tym przekonacie jedynie na dworach królewskich i magnackich. Wraz z upływem lat uprawa ziemniaka rozpowszechniała się, a produkt ten stanowił główny pokarm najbiedniejszych krajów Europy. Ziemniaki podawano wówczas do każdego posiłku. W latach czterdziestych XIX wieku w Irlandii rozprzestrzeniła się zaraza ziemniaka (Phytophthora Infestans), która zniszczyła plantacje i doprowadziła do klęski nieurodzaju. Wydarzenia te doprowadziły do śmierci głodowej ponad miliona ludzi, a także do masowych emigracji w poszukiwaniu pożywienia.
Ziemniaki w Polsce, dawniej i dziś
Ziemniakiem zainteresowali się jako pierwsi aptekarze wrocławscy, którzy odkryli lecznicze właściwości tej rośliny. Uprawiali ziemniaki w ogrodach botanicznych i przy wrocławskich aptekach już w 1569 r. Za początek uprawy ziemniaka w Polsce przyjmuje się jednak rok 1683. Wtedy to król Jan III Sobieski wracając z wyprawy wiedeńskiej przywiózł bulwy ziemniaka jako prezent dla królowej Marysieńki. Bulwy zostały wysadzone w ogrodach wilanowskich, by piękne kwiaty mogły cieszyć oko królowej. Podobnie jak w innych krajach Europy, tak i w Polsce początkowo doceniano ozdobne i lecznicze cechy tej rośliny, nie biorąc pod uwagę możliwości wykorzystania jej w kuchni. Pod koniec XVIII w. zaczęto uprawiać ziemniaki na większą skalę i wykorzystywać w kuchni, lecz przez niektórych uważane były za roślinę o toksycznych właściwościach. Mówiono na nie nawet „trujące jabłka”. Początkowo serwowane na dworach królewskich stały się pokarmem najbiedniejszych, stąd powiedzenie, iż ziemniak jest „przysmakiem królów i nędzarzy”. W XIX w. rośliny te były wykorzystywane do produkcji skrobi, jako surowiec gorzelniczy, pasza dla trzody chlewnej, a także stały się podstawowym produktem żywnościowym dla człowieka. Dzięki zwiększonemu spożyciu ziemniaków poprawiła się w tym czasie jakość wyżywienia ludności wiejskiej i miejskiej w rozwijających się ośrodkach przemysłowych oraz wzrosło spożycie witaminy C. To wszystko znacząco wpłynęło na ogólny stan zdrowia Polaków, a sam ziemniak stał się wówczas symbolem nowoczesności i zyskał miano narodowej specjalności. Uprawa ziemniaka przynosiła korzystne efekty zdrowotne i ekonomiczne. W latach 60. i 70. XX w. Polska określana była „potato landem”, gdyż areał uprawy ziemniaka znacznie przekraczał ten unijny, i wynosił prawie 3 mln ha. Od tamtego czasu uprawa ziemniaka systematycznie spada. W 2014 r. powierzchnia uprawy ziemniaka wynosiła 10 razy mniej niż w latach jego świetności – zaledwie 0,3 mln ha.
